Ảo mộng “thu nhập thụ động”
Thu nhập thụ động là có thật nhưng không phải là phương pháp làm giàu hay con đường đổi đời dành cho số đông.
Năm 1986, Quốc hội Mỹ ban hành Đạo luật Cải cách thuế để bịt lại một lỗ hổng mà nhiều người giàu Mỹ đang dùng để né thuế.
Lấy ví dụ một bác sĩ hay luật sư giỏi có thu nhập “chủ động” từ công việc chính của mình là 1 triệu USD. Ông mua một tòa nhà văn phòng rồi cho thuê lại với giá 200 ngàn USD/năm, sau khi trừ đi chi phí quản lý, bảo dưỡng, sửa chữa, ông còn thu nhập 100 ngàn USD/năm. Trừ tiếp đi chi phí khấu hao 300 ngàn USD, ông ghi nhận khoản lỗ “thụ động” 200 ngàn USD/năm từ việc cho thuê.
Trước năm 1986, số lỗ “thụ động” này được khấu trừ vào thu nhập “chủ động”, giúp khoản thu nhập chịu thuế của người giàu này giảm từ 1 triệu xuống còn 800 ngàn USD.
Sau khi Đạo luật Cải cách thuế 1986 có hiệu lực, các khoản thua lỗ thụ động chỉ được khấu trừ vào thu nhập thụ động từ các hoạt động khác hoặc ở các năm sau, không được trừ vào thu nhập chủ động.
Đạo luật này không chỉ bịt lại một lỗ hổng về pháp lý, mà còn làm cho khái niệm “thu nhập thụ động” thêm phổ biến ở Mỹ và dần dần lan đến Việt Nam. Ngày nay, thu nhập thụ động mang ý nghĩa là những khoản thu nhập “tự chảy vào túi” mà con người không cần phải làm gì.
Việc “mua bất động sản và hàng tháng kiếm tiền cho thuê” ở ví dụ trên được coi là một dạng thu nhập thụ động. Xây dựng kênh YouTube, Tiktok hay mở cửa hàng dropshipping là một vài ví dụ khác.
Tuy nhiên, cuộc đời không có nhiều màu hồng đến vậy.
Dropshipping, tưởng chừng là dễ dàng vì không cần vốn lớn hay chi phí mặt bằng kho bãi, nhưng lại đòi hỏi nhiều công việc "không thụ động" như giải quyết email dịch vụ khách hàng lúc nửa đêm hay khi gà gáy, xử lý các tài khoản quảng cáo bị cấm hoặc các vấn đề với nhà cung cấp ở khắp nơi trên thế giới.
Việc đầu tư bất động sản cũng có thể trở thành một công việc toàn thời gian nếu nhà đầu tư không có vốn đủ lớn và một đội ngũ chuyên nghiệp để quản lý.
Trong thực tế, thu nhập thụ động thực sự đến từ các tài sản tạo dòng tiền (cash-generating assets). Những tài sản này không tự nhiên xuất hiện mà được hình thành bằng 3 yếu tố quan trọng, đó là vốn lớn (để xây dựng hoặc mua tài sản), thời gian (để phát triển sản phẩm) và chuyên môn (kiến thức và kinh nghiệm để quản lý).
Cụ thể, các nguồn thu nhập "thụ động" được quảng bá đều đến từ một trong 4 loại tài sản chính dưới đây:
Thứ nhất, bất động sản: Mua và cho thuê nhà để nhận thu nhập hàng tháng.
Vấn đề là người chủ bất động sản phải đối phó với hàng núi vấn đề tất yếu phát sinh như không có người thuê, người thuê chậm trả tiền, hệ thống điện – nước hỏng hóc, thiên tai hỏa hoạn, tranh cãi với hàng xóm...
Thu nhập từ bất động sản chỉ thụ động nếu bạn có vốn lớn và một đội ngũ quản lý chuyên nghiệp để xử lý vấn đề bảo trì, pháp lý và kế toán. Người giàu không chỉ mua một căn hộ rồi cho thuê mà họ sử dụng đòn bẩy để mua nhiều tài sản và xây dựng hệ thống quản lý chuyên nghiệp cho những bất động sản này.
Thứ hai, đầu tư vì cổ tức: Mua cổ phiếu của các doanh nghiệp làm ăn tốt và chia cổ tức đều để kiếm thu nhập hàng năm.
Một vấn đề là cổ tức bị đánh thuế hai lần. Doanh nghiệp phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp rồi mới được trả cổ tức từ số tiền còn lại, và người nhận cổ tức lại phải nộp thuế thu nhập cá nhân.
Vấn đề lớn hơn là tỷ suất cổ tức thường rất nhỏ, khoảng 2-5%. Một cổ phiếu có giá 30,000 đồng thông thường chỉ trả cổ tức 1,000 – 1,500 đồng/năm. Để kiếm được một khoản thu nhập đáng kể (như 100 triệu đồng mỗi năm) từ cổ tức đòi hỏi một lượng vốn ban đầu rất lớn, vượt xa tầm với của người lao động bình thường.
Thứ ba, sản phẩm và nội dung số: Tạo ra sản phẩm chỉ một lần và bán mãi mãi, như khóa học trực tuyến, video hướng dẫn...
Vấn đề với phương án này là nhiều sản phẩm và nội dung số không được ai biết đến, và không có khán giả đồng nghĩa với không có thu nhập. Và dù có thu nhập thì vòng đời của các nội dung số cũng thường tương đối ngắn, chỉ tính bằng ngày hoặc tuần. Sau đó, người sáng tạo nội dung sẽ lại phải làm ra sản phẩm khác.
Thứ tư, tiền bản quyền và cấp phép: Thu nhập từ sở hữu trí tuệ như sách, bài hát, phần mềm, bằng sáng chế hoặc thiết kế số.
Phương án này cũng gặp phải thách thức lớn về mức độ tiếp cận thị trường. Nếu không có độc giả, khán giả, người dùng thì cũng không có tiền bản quyền từ sách, bài hát, phần mềm... Khả năng tiếp cận còn quan trọng hơn chất lượng. Và để sản phẩm tiếp cận được với người dùng đòi hỏi sự chủ động chứ không phải thụ động.
Trong hơn 30 năm qua, cứ mỗi dịp Giáng sinh đến, bài hát “All I Want for Christmas Is You” của danh ca Mariah Carey lại vang lên trên khắp nước Mỹ và nhiều nơi khác trên thế giới. Hãng luật Manatt, Phelps & Phillips ước tính bài hát này đã đem về doanh thu 103 triệu USD trên toàn cầu.
Mỗi năm, Mariah Carey thu về vài triệu USD thu nhập thụ động từ bản quyền một bài hát mà cô thể hiện từ năm 1994. Đây là một trường hợp cá biệt, và thành công này có được là nhờ Mariah Carey vào thập niên 1990 đã rất nổi tiếng, bài hát được sự hỗ trợ tối đa của hãng đĩa phát hành và các chiến dịch quảng cáo, truyền thông phủ sóng rầm rộ.
Một cô thôn nữ dù có giọng hát hay hơn Mariah Carey nhưng không có những điều kiện kể trên thì cũng không thể kiếm được thu nhập thụ động từ bài hát của mình.
Thu nhập thụ động không phải là con đường để người nghèo trở thành người giàu, mà là công cụ để người giàu tiếp tục giàu thêm.
