Dân số suy giảm - tín hiệu cảnh báo sớm về những dân tộc cần được bảo vệ

Thiếu nữ dân tộc La Hủ tại Lai Châu

Theo quy định hiện hành, một dân tộc được xem là có “khó khăn đặc thù” khi dân số dưới 10,000 người. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tiêu chí này chưa đủ bao quát khi nhiều dân tộc tuy vượt ngưỡng nhưng lại có tốc độ suy giảm dân số đáng lo ngại. Điều này khiến việc hoạch định chính sách cần có thêm tiêu chí mềm, phản ánh đúng tình hình biến động nhân khẩu và đời sống cộng đồng.

Dân tộc La Hủ là ví dụ điển hình. Năm 2019, nhóm dân tộc này có hơn 12,100 người với gần 3,000 hộ dân, nhưng đến giữa năm 2024, dân số chỉ còn hơn 10,300 người. Tỷ lệ hộ nghèo vẫn ở mức rất cao, 73.87%, gấp gần 6 lần trung bình của 53 dân tộc thiểu số trên cả nước. Tại bản Phìn Khò (xã Bum Tở, Lai Châu), 140 trong 165 hộ thuộc diện nghèo; tệ nạn ma túy vẫn len lỏi dù đã giảm bớt so với trước. Riêng trong 3 ngày từ 25-27/08/2025, Công an xã đã bắt 3 vụ, 5 đối tượng liên quan đến mua bán, tàng trữ ma túy trái phép, trong đó có 2 người La Hủ.

Cùng với kinh tế khó khăn, những vấn đề xã hội kéo dài như nghiện rượu, nghiện ma túy, điều kiện chăm sóc y tế hạn chế… khiến chất lượng dân số người La Hủ ngày càng bị bào mòn. Tỷ suất chết trẻ dưới 1 tuổi đã tăng từ 22.36‰ năm 2019 lên 44.12‰ năm 2024 - mức tăng gần gấp đôi chỉ trong 5 năm. Đây là cảnh báo rõ ràng về sự suy kiệt dân số và thể trạng.

Không riêng La Hủ, dân tộc Hà Nhì cũng đang đối mặt thực trạng tương tự. Từ 25,539 người (năm 2019) xuống còn 17,850 người (năm 2024), dân tộc này đang mất đi hơn 7,600 người trong vòng 5 năm. Tỷ lệ nghèo vẫn gần 50%, còn tỷ suất chết trẻ dưới 1 tuổi là 38.93‰. Bản Tả Ló San - xã Sín Thầu, tỉnh Điện Biên - là minh chứng rõ nét cho sự thiếu thốn của đồng bào. Toàn bản có 27 hộ, hơn nửa sống trong nhà tạm, đất canh tác chỉ 17ha, chưa có điện lưới, chưa có kênh mương tưới tiêu. Đường nội bản dở dang, nhà vệ sinh hợp chuẩn gần như không có, gia súc vẫn thả ngay cạnh nhà - những điều tưởng nhỏ nhưng ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và sinh kế người dân.

Nhằm từng bước cải thiện điều kiện sống, từ tháng 5/2025, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Điện Biên đã triển khai gói hỗ trợ 1.66 tỷ đồng từ Quỹ Vì người nghèo để sửa chữa nhà ở, làm đường, xây nhà tiêu hợp vệ sinh, chuồng trại chăn nuôi và cấp máy xay xát phục vụ sản xuất. Dù giá trị không lớn, nhưng đây là sự khởi đầu cho quá trình thay đổi bền vững nếu có thêm sự đồng hành lâu dài.

Theo Bộ Dân tộc và Tôn giáo, đến tháng 11/2024, cả nước có 7 dân tộc có tỷ suất chết trẻ dưới 1 tuổi cao hơn 33.2‰ gồm: La Hủ, Hà Nhì, Co, Khơ Mú, Bru-Vân Kiều, Gia Rai và Giẻ Triêng. Trong đó, La Hủ và Hà Nhì là hai dân tộc đang có xu hướng suy giảm dân số rõ rệt. Việc nhận diện đúng nhóm đối tượng này là căn cứ để Nhà nước điều chỉnh chính sách hỗ trợ, đầu tư đúng trọng tâm, phù hợp với từng vùng và từng dân tộc.

Di sản văn hóa truyền thống của dân tộc Giẻ Triêng vừa mang dấu ấn của cư dân Tây Nguyên vừa in đậm sắc thái Trường Sơn

Ông Phí Mạnh Thắng - Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Dân tộc và Tôn giáo) - cho rằng, việc định lượng rõ mức suy giảm dân số là cách tiếp cận mới giúp “định vị” chính xác các dân tộc gặp khó khăn đặc thù, từ đó ưu tiên nguồn lực đầu tư, hỗ trợ cho các nhóm yếu thế nhất, đúng với tinh thần Nghị quyết 120/2020/QH14 về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030.

Theo Nghị định 255/2025/NĐ-CP, nếu một dân tộc không đáp ứng tiêu chí dân số dưới 10,000 người thì vẫn có thể được xem xét là có khó khăn đặc thù nếu tỷ lệ nghèo đa chiều cao hơn bình quân 53 dân tộc thiểu số, hoặc dân số hiện tại giảm so với kết quả Tổng điều tra dân số năm 2019.

Nguồn dữ liệu xác định các tiêu chí này được đối chiếu từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư - hệ thống vận hành từ tháng 6/2021. Tuy nhiên, cơ sở dữ liệu chuyên ngành về dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo hiện vẫn đang trong quá trình xây dựng. Việc thiếu sự đồng bộ khiến công tác thống kê, đánh giá khó khăn hơn, ảnh hưởng đến việc hoạch định chính sách dài hạn.

Tại cuộc làm việc ngày 31/07/2025 với Nhóm công tác số 3 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học - công nghệ và chuyển đổi số, Bộ trưởng Bộ Dân tộc và Tôn giáo Đào Ngọc Dung nhấn mạnh, xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên ngành là nhiệm vụ cấp bách. “CSDL của Bộ Dân tộc và Tôn giáo tuy không liên quan đến thủ tục hành chính, nhưng rất quan trọng trong việc hoạch định chính sách, xây dựng chủ trương chính sách về dân tộc và tôn giáo”, Bộ trưởng khẳng định.

Tử Kính

FILI