TPHCM cần xem kinh tế tuần hoàn nước là hướng đi tất yếu

“Trong nhiều thập kỷ, chúng ta đã quen với cách sử dụng rất thoải mái: khai thác, dùng xong rồi thải bỏ. Nhưng thực tế hiện nay cho thấy tư duy đó không còn phù hợp”, GS.TS Nguyễn Văn Phước, Chủ tịch Hội Nước và Môi trường TPHCM, nói tại hội thảo Kinh tế tuần hoàn ngành nước sáng 23/10.

Ông Phước cho rằng, nước từng được xem là tài nguyên vô tận, dẫn đến việc sử dụng tràn lan và xả bỏ tùy tiện. Nhưng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm và nhu cầu ngày càng tăng, TPHCM không thể tiếp tục “lấy nước sạch để đẩy mặn rồi thải bỏ”, mà cần chuyển hẳn sang tư duy kinh tế tuần hoàn nước, xem nước thải sau xử lý là nguồn tài nguyên quý giá.

Theo ông, hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai, nguồn cấp nước chính cho TPHCM, đang chịu áp lực rất lớn. Ở thượng nguồn, các khu công nghiệp tại Bình Dương, Đồng Nai xả thải nhiều hơn khi sản xuất mở rộng. Nông nghiệp và chăn nuôi cũng góp phần làm ô nhiễm khi sử dụng nhiều phân bón và hóa chất. Dù đã có quy định kiểm soát, nhưng nhiều dòng sông vẫn vượt ngưỡng cho phép, đặc biệt vào mùa khô khi lưu lượng nước giảm mạnh. Nước mặn vì thế xâm nhập sâu, đe dọa cả vùng cấp nước của thành phố.

Không chỉ thiếu nước, TPHCM còn chịu tác động mạnh của biến đổi khí hậu. Những trận mưa lớn gây ngập úng kéo dài, còn mùa khô thì hạn nặng, sông hồ cạn kiệt. “Đây không còn là cảnh báo mà là thực tế chúng ta đang sống cùng mỗi ngày”, ông Phước nói.

GS. TS Nguyễn Văn Phước cho rằng TPHCM cần xem nước thải là tài nguyên - Ảnh: Tử Kính

Sau khi mở rộng cùng Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TPHCM trở thành siêu đô thị với 14 triệu dân, diện tích hơn 6,772km2. Nhu cầu nước vì thế tăng nhanh. Các nhà máy điện, dệt may, chế biến thực phẩm, cùng hàng chục khu công nghiệp tiêu thụ hàng trăm ngàn mét khối nước mỗi ngày. Trong khi đó, nguồn cung tự nhiên suy giảm, buộc thành phố phải tính lại toàn bộ chiến lược sử dụng nước.

Giải pháp, theo ông Phước, là phát triển kinh tế tuần hoàn nước - mô hình giúp tái sử dụng nước thải cho nhiều mục đích khác nhau. Nước sau xử lý có thể dùng để tưới cây, rửa đường, làm mát thiết bị, thậm chí cung cấp cho khu nông nghiệp. Ngoài ra, bùn thải chứa dinh dưỡng có thể dùng sản xuất phân bón, còn khí sinh học tạo ra trong quá trình xử lý có thể phát điện.

“TPHCM phải xem nước là tài nguyên, không thể tiếp tục tư duy khai thác rồi thải bỏ như trước đây. Kinh tế tuần hoàn nước là hướng đi tất yếu để đảm bảo an ninh nguồn nước cho thành phố”, ông nhấn mạnh.

Theo chuyên gia, kinh tế tuần hoàn nước dựa trên 3 nguyên tắc: sử dụng tiết kiệm, tái sử dụng sau xử lý và thu hồi năng lượng. Trước hết, cần giảm thất thoát nước bằng cách ứng dụng công nghệ số để giám sát đường ống, phát hiện rò rỉ sớm. Tiếp đến, nước thải sinh hoạt và công nghiệp phải được xử lý đạt chuẩn để tái sử dụng, thay vì xả bỏ. Hiện TPHCM phát sinh hơn 1 triệu m3 nước thải mỗi ngày nhưng chỉ xử lý được chưa tới 40%, phần còn lại đổ ra sông kênh, vừa lãng phí vừa gây ô nhiễm.

Trong các khu công nghiệp, mô hình tuần hoàn nước có thể triển khai theo 3 cấp độ. Ở cấp độ đầu tiên, từng nhà máy có thể xử lý và dùng lại nước trong nội bộ. Cấp độ thứ hai, nước thải từ nhà máy này được xử lý rồi cung cấp cho nhà máy khác có nhu cầu. Cấp độ cuối cùng là nước công nghiệp sau xử lý được dùng cho nông nghiệp hoặc tưới cây xanh đô thị. Khi triển khai đồng bộ, mô hình này giúp tiết kiệm chi phí nước sạch, giảm ô nhiễm và tạo ra chuỗi giá trị mới cho nền kinh tế.

Ông cho biết thêm, thành phố nên phát triển các nhà máy xử lý quy mô vừa và nhỏ đặt gần khu công nghiệp, khu dân cư, để nước sau xử lý có thể tái sử dụng ngay tại chỗ. Bên cạnh đó, cần thu gom và tận dụng nước mưa thông qua hệ thống hồ điều tiết và mặt đường thấm, giúp giảm ngập vào mùa mưa và bổ sung nước cho mùa khô.

Chuyên gia cho rằng TPHCM cần phát triển các nhà máy xử lý quy mô vừa và nhỏ để sau xử lý có thể tái sử dụng ngay - Ảnh minh họa

PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Phượng, Viện trưởng Viện Công nghiệp Môi trường, đồng quan điểm rằng TPHCM không còn lựa chọn nào khác ngoài chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn nước. Bà cho rằng, việc xây dựng các trạm xử lý nhỏ, phân tán theo khu vực là giải pháp hợp lý vì vừa tiết kiệm chi phí vận chuyển, vừa giúp chủ động nguồn nước tái sử dụng. Ngoài ra, cần tách riêng nước thải đen và nước xám trong các khu đô thị mới để dễ xử lý và tái sử dụng.

Theo bà Phượng, quy hoạch đô thị tương lai cần gắn với mô hình “đô thị bọt biển” (spong city) - nơi nước mưa được thu gom, lưu giữ và tái sử dụng thay vì thoát nhanh ra sông rạch. Đồng thời, hệ thống quản lý nước thông minh (smart water) phải được áp dụng để giám sát toàn bộ mạng lưới cấp thoát nước, giúp thành phố chủ động điều phối trong điều kiện thời tiết cực đoan.

“Chúng ta cần xây dựng các hồ điều hòa để lưu trữ và tận dụng nước mưa, biến đây thành một nguồn nước sạch và rẻ cho đô thị”, chuyên gia nói.

Về khía cạnh chính sách, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần sớm ban hành tiêu chuẩn riêng cho nước tái sử dụng, cùng cơ chế tài chính khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ xử lý. Cần có quỹ môi trường, vốn vay ưu đãi và chứng nhận “nhãn tuần hoàn nước” cho những doanh nghiệp tiên phong trong tiết kiệm và tái sử dụng nước.

Câu chuyện tuần hoàn nước từ Heineken Việt Nam

Bà Phạm Thị Trúc Thanh, Giám đốc Phát triển bền vững Heineken Việt Nam, chia sẻ rằng nền kinh tế tuần hoàn nước không chỉ là lý thuyết mà đã được nhiều tập đoàn quốc tế triển khai hiệu quả. Heineken hiện có 5 nhà máy bia tại Việt Nam, trong đó nhà máy tại Bà Rịa - Vũng Tàu là lớn nhất khu vực Đông Nam Á.

Theo bà Thanh, Doanh nghiệp đặt mục tiêu đạt 100% tái cân bằng nước tại các khu vực khan hiếm vào năm 2030, đồng thời giảm hiệu suất sử dụng nước trong sản xuất. Tính đến 2024, lượng nước tiêu thụ để sản xuất 1 lít bia chỉ còn 2.39 lít, giảm 18% so với năm 2016. Tất cả 100% nước thải từ các nhà máy của Heineken đều được xử lý đạt chuẩn trước khi xả thải hoặc tái sử dụng, trong đó 21% lượng nước sau xử lý được dùng lại cho hoạt động rửa thiết bị, làm mát và tưới cây trong khuôn viên nhà máy.

Heineken Việt Nam muốn "hoàn trả" cho thiên nhiên 690 triệu lít nước mỗi năm, bù đắp cho lượng nước sử dụng để sản xuất tại nhà máy bia Tiền Giang - Ảnh: Heineken Việt Nam

Bà cho biết, việc tiết kiệm nước được thực hiện nhờ hệ thống giám sát thời gian thực, giúp phát hiện sớm thất thoát và tối ưu quy trình sản xuất. Heineken cũng thúc đẩy chia sẻ sáng kiến giữa các nhà máy trong và ngoài nước để không ngừng cải thiện hiệu quả sử dụng nước.

Không chỉ trong phạm vi sản xuất, Doanh nghiệp còn triển khai các dự án “bù nước thiên nhiên” nhằm phục hồi nguồn nước đầu vào. Tại Việt Nam, Heineken đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp & Môi trường và Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (WWF) thực hiện các dự án tại 3 lưu vực sông Tiền, sông Hồng và sông Đồng Nai. Đến nay, chương trình đã tái tạo hơn 1,100ha rừng, trồng 840,000 cây xanh, hỗ trợ 4,200 hộ dân.

“Chúng tôi nhận ra rằng chỉ tiết kiệm trong nhà máy là chưa đủ. Muốn bền vững thật sự, cần bảo vệ và phục hồi nguồn nước đầu vào - nơi bắt đầu của mọi hoạt động sản xuất”, bà Thanh nói, đồng thời đề xuất cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp tái sử dụng nước sau xử lý trong công nghiệp và nông nghiệp, nhằm lan tỏa mô hình tuần hoàn nước rộng rãi hơn.

Tử Kính

FILI